Уншигч та бүхэн “Улаанбаатараас ярьж байна” гэх нэвтрүүлэг үзэв үү? Хэрэв үзсэн нэг нь байгаа бол эдийн засаг өснө, ДНБ өснө гээд баахан эерэг төсөөлөл хэлэв дээ. Эсвэл өмнөх улстөрчдөө баалсан “хов живэнд” нь автаад анзаараагүй юу? Ямар ч гэлээ гэсэн ямар ч байсан өөдрөг төсөөллөө л баахан сэвсэн юмдаг. Тэгвэл Ерөнхий сайдын өөдрөг төсөөлөл бүдэрч ойчих дээрээ тулж ирлээ. Ирлээ гэдгийг би биш, Дэлхийн банкны шинжээчид хэлээд байгаа юм. Чухам юунаас болж унах болов, ямар учиртай юм гэдгийг хамтдаа харцгаая.

Дэлхийн банк анх 2023 оны сүүлээр Монгол Улсын ДНБ-нийг 6.1% болно гэж таамаглаж байв. Түүнийг нь дагаад манайх төсөвтөө ч бас өөдрөг өсөлттэй төсөөлсөн. Чухам хэд гээч дэлхий зургаа бага зэрэг гаргаж байхад манайх 7% гэж тооцсон юм. Тэр дундаа Оюутогойн гүний уурхайн олборлолт эрчимжиж улмаар тээврийн салбарын өсөлт нь эдийн засгийн өсөлтийг 1/3 орчмыг бүрдүүлнэ гэж тооцжээ. Гэтэл Дэлхийн банк шинэчилсэн төсөөллөөр 4.8% болгож бууруулсан. Буурах гол шалтгаан нь Хятадын эдийн засгийн удаашрал, түүхий эдээс хамааралтай эдийн засаг, төгрөгийн худалдан авах чадвар зэрэг нөлөөлсөн юм. Энэ бол гадаад хамаарал. Харин дотоод хамаарал хамгийн чухал. Энэ бол өрийн дарамт юм.

Улсын өрийн дотоодын нийт бүтээгдэхүүнд эзлэх харьцаа ялангуяа Лаос, Монгол, Папуа Шинэ Гвиней улсад хэт өндөр байгааг дурджээ. Дэлхийн банк дүгнэлт хэсэгтээ юу гэж дурдсан бэ гэвэл “Хэрэв бодлогын хүү өндөр түвшинд хадгалагдаж, инфляцыг хазаарлахтай зэрэгцэн эдийн засгийн өсөлт саарвал дээрх харьцаа өмнөхөөсөө илүү эрчтэй нэмэгдэх эрсдэлтэй” гэдгийг онцолсон байна. Бодлогын хүү өндөр байснаар зээлийн хүүд төлөх дүн нэмэгдэнэ. Нэмэгдсэнээр ДНБ-ний өсөлт саарах эрсдэлтэй гэдгийг анхааруулжээ. Хуримтлагдсан өр мэдээж мөнгө нэхэж таарна. Хангалттай мөнгөгүй Монгол Улсад гадаад санхүүжилт шаардлагатай болно. Гадаадаас авсан хэдээрээ хуримтлагдсан өрөө төлнө. Эдийн засаг саарах нь өрийн дахин санхүүжүүлэлтэд сөргөөр нөлөөлж таарна. Дэлхийн санхүүгийн алдарт “Fitch Ratings” агентлагийн тооцооллоор Монгол Улс ирэх таван жилийн хугацаанд жилдээ дунджаар 975 сая ам.долларыг өрийн үйлчилгээнд төлөхөөр байна.

Энэ бол гол түгшүүр. Монгол Улс сэргэн мандаад, авлигыг ялаад сүүлдээ дотоодын нийт бүтээгдэхүүнийг “аймаар” өснө гэж Ерөнхий сайд “нэвтрүүлэг”-тээ дурдсан. Засгийн газар 2024 онд Монгол Улсын ДНБ 74 их наяд төгрөгт хүрч, нэг хүнд ногдох ДНБ-нийг 6200 ам.долларт хүрнэ гэж тооцсоноо график хэлбэрээр сайхан харуулсан. Нэвтрүүлэг цацагдсанаас ердөө нэг, хоёр хоногийн дараа Дэлхийн банк төсөөллөө бууруулсан нь барайлгах үзүүлэлт. Цаашлаад гаднын байгууллага дүгнэхтэй зэрэгцээд Монголбанк ч төсөөллөө бууруулав. Монголбанк 2024 онд эдийн засгийн өсөлтийг 3.8% болгож бууруулжээ.

Ийнхүү яг сонгуульдаж дуусахтай зэрэгцээд манай эдийн засаг саарах нь. Яаж ч саарахаас үл хамаараад УИХ-ын дараагийн ээлжний гишүүд “саарал” ордонд морилно. Гэхдээ 76-уулаа биш 126-уулаа орж ирнэ. Гэтэл гаднын байгууллагууд эдийн засгийн өсөлтдөө анхаар, өрийн дарамтаа бууруул, инфляцыг бууруул гэдгийг байнга сануулсаар байна. Хэрэв мандан бадраад, дэвжиж цэцэглээд байна гэж сонгуулийн хэдэн оноондоо анхаарсан мэдэгдэл хийсээр байвал бид үүнээс ч дор орох магадлалтай. Дээр дурдсан өрийн дарамттай улсуудын жагсаалтад Ази тивийн дундаас доогуур ангилалтай улсуудтай нэг эгнээнд жагсаж байгааг санахад илүүдэхгүй. Сонгууль яахав өсөлт саарчихлаа...