2019 оны арваннэгдүгээр сарын 14-нд Үндсэн хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах санал хураалтын дараа тухайн үеийн УИХ-ын дарга Г.Занданшатар “Монгол Улсын Үндсэн хуульд оруулсан энэхүү томоохон нэмэлт, өөрчлөлт төр тогтвортой, түмэн амгалан, засаглал нь тэнцвэртэй, шүүх нь хараат бус, нутгийн удирдлагын тогтолцоо нь зөв болж, ТӨР ЦЭГЦРЭХ ИХ ӨӨРЧЛӨЛТийг авчирна гэдэгт эргэлзэхгүй байна. Үүний төлөө бид хичээн зүтгэсэн билээ. Тиймээс ӨӨРЧЛӨЛТ маань эрүүл нийгэм, шударга улс төр, хөгжсөн эдийн засаг руу биднийг хөтлөн замчилна гэдэгт итгэлтэй байна” хэмээн хэлсэн нь парламент.мн сайтад өдгөө ч байж байна.

Тэгвэл Үндсэн хуульд дахин хүрэх шаардлага үүссэн шалтгааны улмаас УИХ-ын дарга Г.Занданшатар саяхан парламентыг 7 хоног завсарлуулан гишүүдээ орон нутагт ажиллуулсан. Гэтэл тойрогтоо ажилласан гишүүд энэ сэдвээр ярихдаа нэг л тээнэгэлзээд халгаад байсан гэх. Ялангуяа УИХ-ын гишүүн, Засгийн газрын гишүүнийг хавсарч болох буюу “давхар дээл”-ийг сэргээх асуудлыг иргэдтэй уулзахдаа хөндөж, ярьж чадаагүй ч хүн байна. Тиймээс орон нутагт очсон зарим гишүүн “Малчид мах, малын гаралтай бүтээгдэхүүнээ худалдаж амьжиргаандаа нэмэр болохдоо ченжүүдийн гар дамжуулалгүй өөрсдөө авч очоод шууд хэрэглэгчдэд худалдаж болох зах нээх” тухай тэс хөндлөн баахан юм ярьсан тохиолдол ч гарчээ.

Орон нутгийг зориод ирсэн гишүүд өнгөрсөн долоо хоногт УИХ дахь МАН-ын бүлгийн хурал дээрээ нэлээд халуухан маргаад авсан байна лээ. Ерөнхийдөө Үндсэн хуульд гар хүрч чадахгүй болох ч нөхцөл үүссэн аж. Ингээд Бүлгийн хуралдаан шийдвэрт хүрч чадахгүй байсан тул намынхаа Удирдах зөвлөлийн хурал дээр сайн ярилцаад дахиж Бүлгийн хурлаар оруулж ирье гээд тарсан байдаг. Товчхондоо, намын даалгавар нэрийн дор хүчээр явуулахаас аргагүй байдалтай болжээ. Үүнийг эсэргүүцсэн Ц.Даваасүрэн, Т.Аюурсайхан нар ил тодоор шүүмжлээд эхлэв. Үүнтэй холбоотойгоор Төрийн ордонд ч тэр, Тусгаар тогтнолын ордонд ч тэр, спортын ордонд тэр байтугай малчны хотонд “Хүч түрээд баталчихна даа” хэмээх өгүүлбэрийг өөр өөрийн сэтгэлийн өнгөөр хэлцгээж буй дуулдана. Харин одоохондоо бол эргэж цугласан парламентын гишүүд Үндэсний их баяр наадмын тухай хууль гэх мэтхэнээр хэл амны зугаа болгож нэг нэгнээ сонжин өдөр өнгөрөөлөө.

Өдгөө яригдаж буй УИХ-ын гишүүдийн тоог олшруулах, пропорциональ системийг нэвтрүүлэх зэрэг заалтууд бол УИХ-д суудалтай, суудалгүй бусад намуудад эрх баригчдаас өгсөн хамтран ажиллах санал юм. Харин тэр төрийн сүлд тэмдгийг өөрчлөх тухайтад бол олон нийтийг хэрүүлтэй байлгаж байгаад аль олон санал авснаар шийдэх гэсэн солонгос хоолны панчаан шиг чимх амтаар хуурч байгаа л хэлбэр. Тэгвэл өнөөгийн эрх баригчдын хамгийн их хүсээд байгаа зүйл нь “давхар дээл”-ийг л Үндсэн хуулиар сэргээх асуудал л даа. Үүний бэлтгэл ажил нь аль хэдийн эхэлчихсэн. “Давхар дээл”-тэй Засгийн газар бүрдүүлж байж Засгийн газар парламентаас ирэх шахалтыг бууруулж, ирэх намар, хаврын улс төрийн хөдөлгөөнийг тэсэж гарна гэсэн тооцоотойгоор намын удирдлагууд хөдлөөд эхэлсэн гэсэн үг. Л.Оюун-Эрдэнийн Засгийн газар хэр урт настай байхыг энэ өөрчлөлт л шийднэ. Бүрэлдэхүүнээрээ “давхар дээл”-тнүүдээс бүрдсэн танхим У.Хүрэлсүхийн Засгийн газрыг УИХ дээр хамгаалж байсан явдал дөнгөж гурван жилийн өмнөх юм шүү дээ.

Ер нь жил гаруйн өмнө Үндсэн хуульд дахин нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай асуудал өрнөж, Т.Доржханд, Ш.Адьшаа нараар шахуулсан жүжиг тавиад хийх гээд байгаа Үндсэн хуулийн өөрчлөлт үнэмлэхүй олонх эрх баригчдын өөрсдийнх нь дотоод зовлонгоос болоод зогсчихоод байгаа юм. “Давхар дээл” хуульчлагдаад шууд ажлаа өгөх дан дээлтэй сайд нар Ц.Нямдоржоор ахлуулан тэгнэж хэвтэх бүхий л арга саамыг хайж байгаа тухай ч яриа гарсан. Магадгүй жил гаруйн хугацаанд ярилцаж, цаг алдсан цаад шалтгаан нь тэр байх.

Гэхдээ хамгийн сонирхолтой нь өмнөх өөрчлөлтийн автор Г.Занданшатар дарга дахин УИХ-ын дарга байхдаа өөрчлөх асуудлыг барьж авах болж байгаа нь юм. Гишүүн байхдаа Зөвлөлдөх санал асуулгын тухай хуулийг санаачлан батлуулж, УИХ-ын дарга болоод санал хураалтын алхыг цохиж байлаа. Ийнхүү өөрийнх нь 2019 онд хэлсэнчлэн “Хорь гаруй жил яригдаж, сүүлийн 3 парламент дамжин идэвхтэй өрнөсөн, 4 төсөл өргөн баригдсан Үндсэн хуульдаа өөрчлөлт оруулж, ирээдүйн зам мөрөө тэгшлэн засах олон жилийн, олон хүний хүсэл эрмэлзэл ажил хэрэг болсон” билээ. Тухайн үед түүний дэргэд ардчилсан парламентын амьд түүх Д.Лүндээжанцан, Цэцэд мэдээлэл гаргадгаараа зартай иргэн хэмээх Д.Ламжав нарын аваргууд сууж, залуу нэр хүндтэй хуульчдын баг өдөр шөнөгүй ажиллаж байв. Өнөөдөр тэгвэл тэднээс хэн нь байна вэ.

Тэр тусмаа өнгөрсөн удаад 2000 оны дордуулсан долоон өөрчлөлтийг заслаа хэмээх “давхар дээл”-ийг нимгэлсэн асуудлаар шоудаж байсан цөөнгүй гишүүд одоо УИХ-д байж байна. Нэр төрөө эрхэмлэдэг судлаачид дахин амилсан Үндсэн хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах асуудлаар байр сууриа илэрхийлэхээс бултдаг боллоо, хашир улстөрчид “Үндсэн хуулийн хямрал руу хөтлөх вий” гэсэн болгоомжлолоо цухуйлгаж эхлэв. Тийм болохоор нөхдөдөө үйлчлэх шалаанд нам суучихсан Г.Занданшатар юу бодож байгаа нь сонин байна, бас хэрхэн энэ сэдвээр дахин хэл орох нь ч хүлээлт үүсгэж байгаа юм.