-Энэ он гарсаар улсын хэмжээнд махны экспортын нөхцөл байдал ямар байгаа вэ?

-Цар тахлын нөхцөл байдлын улмаас буураад байсан махны экспорт сүүлийн хэдэн жилд эрчимжиж байгаа. Монгол Улс 2023 онд хамгийн их буюу 80.4 мянган тонн мах, махан бүтээгдэхүүн экспортод гаргасан. Үүнийг түүхий ястай маханд шилжүүлэн тооцвол, 120  мянган тонн байсан. Тэгвэл 2024 онд 71.1 мянган тонн, 2025 он гарсаар 9 мянган тонн мах, махан бүтээгдэхүүнийг тус тус экспортлоод байна. Жилдээ 300 орчим сая ам.долларын экспортын арилжаа хийгдсэн. Цаашид энэ тоо өсөх боломжтой.  Монгол Улсын Засгийн газрын бодлого, мал сүргийн бүтцээс хамааран  2022 оны аравдугаар сараас эхлэн мах, махан бүтээгдэхүүний экспортод тоо хэмжээ тогтоохгүй байхаар жил бүр шийдвэрлэж ирсэн. Өөрөө хэлбэл, импортлогч орны шаардлагыг хангасан аж ахуйн нэгж хүчин чадлынхаа хүрээнд мах, махан бүтээгдэхүүн экспортлох боломж нээлттэй. Яг өнөөдрийн байдлаар мах, махан бүтээгдэхүүний экспорт хэвийн, нээлттэй явагдаж байна.

-Манай улс ямар улс руу, хэдий хэр хэмжээгээр махны экспорт хийж байгаа бол? 

-Монгол Улс мах, махан бүтээгдэхүүний нийт экспортын 60 хувь нь БНХАУ руу, 30 орчим хувь нь Иран, Ирак  зэрэг булангийн орнууд руу гарч байгаа. Булангийн орнууд нисэх онгоцоор хийх махны экспорт эрчимжсэн. Үлдсэн хувийг нь Хонконг, Вьетнам зэрэг улс руу экспортолж байна. Нийт экпсортын 63 хувийг хонь, ямааны мах бүрдүүлж байна.

-Хүнс, хөдөө аж ахуй, хөнгөн үйлдвэрийн яамнаас махны экспортыг нэмэгдүүлэх чиглэлээр ямар арга хэмжээ авч байгаа вэ?

-Улсын хэмжээнд 2024 оны жилийн эцсийн байдлаар 57.6 сая толгой мал тоолуулсан.  Үүний 15-20 орчим сая толгой малыг хэрэгцээлж, эдийн засгийн эргэлтэд оруулж, хүн амын дотоодын махны хэрэгцээнд хэрэглэхээс гадна жилдээ 170-200 мянган тонн махыг экспортлох боломжтой. Энэ нөөц бололцоогоор мах, махан бүтээгдэхүүний экспорт жил ирэх тусам өснө. Тухайлбал, Бүгд Найрамдах Социалист Вьетнам Улстай хийсэн хэлэлцээрийн дүнд туршилтын экспорт хийлээ. Тус улс руу мах, махан бүтээгдэхүүний экспортын шинэ гарц нээгдсэн гэж ойлгож байна. Түүнчлэн, Арабын Бүгд Найрамдах Египет Улс руу туршилтын экспорт хийсэн. Энэ онд Монгол Улсаас БНХАУ руу дотор мах буюу дайвар бүтээгдэхүүн гаргах протоколийг эцэслэхээр ажиллаж байна. Энэ ташрамд дурдахад, малын гаралтай түүхий эд, бүтээгдэхүүн импортлогч улс өөрөө шаардлага тавьж, бүртгэлжлүүлдэг гэдгийг ойлгох хэрэгтэй. Монгол Улсаас БНХАУ-д мах, махан бүтээгдэхүүн экспортлох аж ахуйн нэгж нь импортлогч улсын эрх бүхий байгууллагаар эрсдэлийн үнэлгээ хийлгэж, тус улсад бүртгэгдсэн байх үндсэн шаардлага тавигддаг. Энэ хүрээнд БНХАУ-д мах, махан бүтээгдэхүүн экспортлох эрхтэй аж ахуйн нэгжийн тоог нэмэгдүүлэх чиглэлээр ажиллаж, 2023-2024 онд есөн үйлдвэрийн шинээр бүртгүүлсэн.

Монгол Улс мах, махан бүтээгдэхүүний экспортын үйл ажиллагаанд “Хөдөө аж ахуйн гаралтай түүхий эд, бүтээгдэхүүний экспортын нэг цонхны цахим систем”-ийг (export.mofa.gov.mn) нэвтрүүлсэн. Уг системийг нэвтрүүлснээр төрийн болон төрийн бус байгууллагын ажлын уялдаа холбоо сайжирч, мах, махан бүтээгдэхүүн экспортлох үеийн баримт бичиг бүрдүүлэх, дөрвөн байгууллагаас экспортын гэрчилгээ авахад зарцуулдаг байсан 13 хоногийн хугацааг бууруулж, ажлын найман цагт багтаан олгож байгаа. Мөн ХХААХҮЯ-ны дэргэдэх Экспортыг дэмжих төслийн хүрээнд НҮБ-ын Аж үйлдвэрийн байгууллага Булангийн орны итгэмжлэлийн байгууллагатай хамтран ажиллаж, Монгол Улсын төрийн болон төрийн бус баталгаажуулалтын гурван байгууллага итгэмжлэлийн үнэлгээг хийлгэсэн. Үүний үр дүнд 2023 онд Монгол Улс дотооддоо “Халал” стандартаар тохирлын үнэлгээ хийх, баталгаажуулалтын гэрчилгээ олгох бүрэн эрхтэй болоод байна.